เทศกาลไหว้พระจันทร์

  เทศกาลวันไหว้พระจันทร์  ตรงกับวันที่  ๑๕ ค่ำ เดือน ๘  หรือ กลางฤดูใบไม้ร่วง  เป็นช่วงที่ชาวนาชาวสวนต่างเก็บเกี่ยวพืชผลที่กำลังสุก  ซึ่งถือว่าเป็นฤดูเก็บเกี่ยว อากาศสดชื่นสบาย  ทำให้ญาติสนิทมิตรสหายต่างมาพบปะกันได้สะดวก  งานฤดูใบไม้ร่วงได้เริ่มมาตั้งแต่สมัยราชวงศ์โจวเป็นต้นมา  ซึ่งฮ่องเต้จะทรงประกอบพิธีบูชาพระจันทร์ในฤดูใบไม้ร่วง  และทรงบูชาพระอาทิตย์ในกลางฤดูใบไม้ผลิเป็นประจำทุกปี  ต่อมาในสมัยราชวงศ์ถัง  พ.ศ. ๑๑๖๑ – ๑๔๕๐  จึงได้มีการกำหนดวันแน่นอน คือ วันที่ ๑๕ ค่ำ เดือน ๘ ตั้งแต่นั้นเป็นต้นมา

ประวัติความเป็นมา

        เทศกาลวันไหว้พระจันทร์มีตำนานความเป็นมาหลายตำนาน  ดังนี้

ตำนานเรื่องที่  ๑  ฉางเอ๋อ

              งานเทศกาลไหว้พระจันทร์ประจำปีตรงกับวันที่ ๑๕ ค่ำ เดือน ๘  เป็นวันแซยิดหรือคล้ายวันถือกำเนิดของเทพเจ้าหลายองค์  ซึ่งหนึ่งในจำนวนนั้น  คือ  เทพเจ้าฉางเอ๋อ  หรือเทพธิดาแห่งดวงจันทร์

        ฉางเอ๋อ  嫦娥;  หรือ Chang Er  หรือ เหิงอี้ หรือ เหิงเอ๋อ หรือ เหิงโอ๋ หรือ ฉางหงอ  เป็นภรรยาของโหวอี้  ทั้งคู่มีชีวิตอยู่ในช่วงสมัยพระเจ้าเหยาตี้ แห่ง ซานหวงอู่ตี้  โหวอี้เป็นทหารองครักษ์ของพระเจ้าเหยาตี้  โหวอี้มีอาวุธวิเศษอยู่คือ  ดอกศรสีขาวและคันธนูสีแดง

        ตี้จุนเป็นเทพเจ้าแห่งทะเลตะวันออก ทรงมีพระมเหสีชื่อ พระนางซีเหอ  ทั้งสองพระองค์มีพระโอรส  ๑๐ องค์ที่มีลักษณะพิเศษ  คือพระวรกายมีแสงร้อนแรงแผ่ออกมาเป็นแสงพระอาทิตย์  ในแต่ละสัปดาห์พระมารดาซีเหอ  จะนำพระโอรสทั้งสิบไปสรงน้ำในทะเลสาบที่หุบเขาแสงแห่งตะวันออก  เมื่อสรงน้ำเสร็จแต่ละองค์จะประทับบนต้นมอลเบอรรี่วิเศษ  ที่เรียกว่า  ฝู่สาง  ในแต่ละครั้งพระมารดาจะทรงอนุญาตให้โอรสองค์หนึ่งเสด็จด้วยราชรถเทียมด้วยมังกร ๖ ตัว  เพื่อเสด็จเหาะเหินจากฟากฟ้าทิศตะวันออก ข้ามขอบฟ้าลัดไปสู่ทิศตะวันตกที่เทือกเขาเหยินจู่  ในช่วงที่พระโอรสชักราชรถผ่านท้องฟ้า  แสงจากพระวรกายของพระองค์ก็จะบันเจิดจ้าสว่างไปทั่วและทำให้เกิดความอบอุ่นขึ้นบนโลก

        อย่างไรก็ตามพระราชภารกิจประจำวันแบบนี้ทำให้พระโอรสแต่ละพระองค์ทรงเบื่อหน่ายที่ต้องทำซ้ำซากตามวิสัยเด็ก  คืออยากเล่นสนุกกันทั้งสิบพระองค์บนท้องฟ้ามากกว่า  แล้ววันหนึ่งพระราชโอรสทั้งสิบพระองค์ก็ทรงนัดกันที่จะชักพระราชรถเทียมมังกรออกจากทิศตะวันออกพร้อมกันเพื่อมุ่งไปทิศตะวันตก  ถ้าหากกระทำดังกล่าวก็จะทำให้แม่น้ำและมหาสมุทรเหือดแห้ง ผู้คนสัตว์ทั้งหลายตายหมด โลกอาจแตกระเบิดเป็นเสี่ยงๆเป็นแน่

        เมื่อพระเจ้าเหยาตี้ทรงทราบดังนั้นจึงทรงปรึกษากับเทพเจ้าตี้จุนพระบิดาขององค์ชายทั้งสิบรวมทั้งทวยเทพทั้งหลาย เพื่อขจัดปัดเป่าสถานการณ์  ครั้งแรกเทพเจ้าตี้จุนทรงเรียกพระโอรสทั้งสิบมาห้ามปรามมิให้กระทำ  แต่พระโอรสไม่ทรงเชื่อฟังกลับกริ้วพระบิดาอีก  เทพเจ้าตี้จุนจึงมอบภาระนี้ให้เทพโหวอี้จัดการความดื้อรั้นของโอรสทั้งสิบของพระองค์  เทพโหวอี้รับพระบัญชาแล้วลงมาจากสวรรค์ไปคอยอยู่ที่เทือกเขาคุนลุ้น  แล้วเทพโหวอี้จึงดึงดอกศรวิเศษสีขาวออกจากซองในกล่องสะพายหลังบรรจงใส่นาบบนคันธนูวิเศษสีแดงเพื่อจะข่มขู่พระโอรสมิให้กระทำ  แต่การมิได้เป็นไปเช่นนั้น เมื่อพระโอรสทั้งสิบชักรถผ่านมา เทพโหวอี้กลับเล็งไปยังพระโอรสและยิงธนูออกไปถูกพระโอรสเก้าพระองค์สิ้นพระชนม์  จนเหลือองค์ที่สิบ พระเจ้าเหยาตี้จึงทรงขอให้ไว้ชีวิตเพื่อทำให้เกิดแสงสว่างและความอบอุ่นแก่โลกมนุษย์  เทพโหวอี้จึงปฏิบัติตามรับสั่งของพระเจ้าเหยาตี้  จึงเหลือพระอาทิตย์เพียงองค์เดียวเท่านั้นที่ยังส่องแสงสว่างมายังโลก

        เมื่อเทพตี้จุนทรงทราบว่าโอรสเก้าองค์ถูกของวิเศษเทพโหวอี้สิ้นพระชนม์  ทรงกริ้วมากและเสียพระทัย  จึงทรงขับไล่เทพโหวอี้ให้ออกไปจากสวรรค์ลงมาเป็นคนธรรมดาบนโลกมนุษย์  ทำให้เทพโหวอี้ซึ่งเป็นเทพเจ้าที่ไม่มีวันตายกลายเป็นคนธรรมดาไปเช่นนี้ เขาจึงได้รับคำยกย่องสรรเสริญจากมนุษย์มากที่ยอมเสียสละ  ถึงเขาจะเป็นคนธรรมดาแต่ในที่สุดก็ชนะใจหญิงสาวคนหนึ่งชื่อ ฉางเอ๋อ  และได้แต่งงานกัน

        วันหนึ่งโหวอี้เดินทางไปเยี่ยมเพื่อนคนหนึ่งที่บริเวณเทือกเขาคุนลุ้น ณ ที่นั้นเขาได้พบ เทพเจ้าซีหวางมู่  พระราชินีแห่งภูมิภาคตะวันตก    ด้วยความที่โหวอี้มีความเคารพในพระองค์เป็นอย่างสูง  เขาจึงได้สร้างพระตำหนักด้วยหยกและท่อนไม้  ทำให้พระองค์ทรงพอพระทัยมาก  จึงได้พระราชทาน ยาวิเศษ  ให้โหวอี้หนึ่งเม็ด เมื่อรับประทานเข้าไปแล้วจะกลับเป็นเทพเจ้าหรือเซียนตามเดิม  แต่ตัวโหวอี้อยากได้อีกเม็ดหนึ่งเพื่อให้ภรรยาที่เขารักได้กินเพื่อขึ้นไปสวรรค์อยู่พร้อมกัน  พระนางซีหวางมู่จึงรับสั่งให้เขาปฏิบัติตนถือศีลกินเจทำให้ใจบริสุทธิ์เป็นเวลาสิบสองเดือน  โหวอี้ก็รับคำแล้วกลับมาบ้านเล่าให้ภรรยาฟังทุกประการ  ทั้งสองคนจึงเริ่มปฏิบัติตามคำแนะนำของพระนางซีหวางมู่  เขาจึงเอายาวิเศษเม็ดที่ได้มาครั้งแรกใส่ห่อด้วยผ้าไหมซ่อนบนเพดานในบ้านของเขา  แต่ทว่าเรื่องนี้บังเอิญคนรับใช้ผู้ชายชื่อ เฝิงเหมิง รู้เห็น  เขามีจิตคิดคดอยากได้ยาวิเศษเม็ดนั้น

        วันหนึ่งโหวอี้ออกไปป่าหาอาหารพร้อมด้วยเฝิงเหมิง  เมื่อได้โอกาสเฝิงเหมิงจึงลอบฆ่าเจ้านายของตนแล้วรีบกลับมาบ้านเจ้านายข่มขู่คาดคั้นเอายาวิเศษเม็ดนั้นจากฉางเอ๋อ  ซึ่งเธอก็ไม่สามารถจะป้องกันตัวเองได้  ฉวยจังหวะเหมาะจึงรีบกลืนยาเม็ดนั้นเข้าไปทันที  ทันใดนั้นร่างกายของเธอก็เปลี่ยนฉับพลันเป็นพลังของผู้วิเศษ ตัวเบาลอยขึ้น เธอจึงรีบกระโจนออกจากทางหน้าต่าง แล้วเหาะขึ้นท้องฟ้า  ถึงแม้เฝิงเหมิงจะไล่จับก็ไม่ทัน  เธอล่องลอยไปทั่วแล้วเหาะไปสถิตอยู่บนดวงจันทร์ตั้งแต่นั้นเป็นต้นมา  เพราะเธอเห็นว่าสถานที่นี้เหมาะที่เธอจะพำนักเพื่อระลึกถึงโหวอี้คนรักของเธอ  ด้วยการร้องรำพันต่างๆนานาที่ต้องจากกันด้วยวัยอันไม่สมควร

        อย่างไรก็ตาม ตำนานฉางเอ๋อมีเล่าแตกต่างกัน  บ้างว่า ฉางเอ๋อได้ขโมยยาวิเศษของโหวอี้สามีมารับประทานเมื่อสอบสวนเป็นจริง เธอจึงถูกเนรเทศให้ขึ้นไปอยู่บนดวงจันทร์  แล้วถูกสาปให้เป็นคางคกสามขา  อีกตำนานหนึ่งกล่าวว่า  โหวอี้ได้เป็นกษัตริย์ แต่ต่อมาทรงดุร้าย ทำให้พระนางฉางเอ๋อทรงกลัว จึงเอายาวิเศษเม็ดนั้นมาเสวยแล้วเสด็จไปประทับบนดวงจันทร์  บางตำนานว่า  ฉางเอ๋อเป็นเทพธิดาองค์หนึ่งปฏิบัติภารกิจอยู่ในพระราชวังของฮ่องเต้หยกอ๋องส่องเต่ ( ทีกง ) บนสวรรค์ วันหนึ่งเธอทำแจกันแตก  จึงถูกลงโทษกักขังอยู่บนดวงจันทร์

        ถึงอย่างไรก็ตามชาวบ้านทั้งหลายก็พากันสักการะเซ่นไหว้ขอพรจากเธอ โดยเฉพาะคนหนุ่มสาวขอให้สมหวังในเรื่องคู่รัก  ดังนั้นในวันที่ ๑๕ ค่ำเดือน ๘ ต่างพากันเซ่นไหว้เป็นประจำทุกปีจนถึงปัจจุบัน

  ตำนานเรื่องที่  ๒  อู่กาง

        อู่กางเป็นคนที่ใจไม่ค่อยอยู่กับร่องกับรอย ใจโลเล จับจดเปลี่ยนไปเรื่อยๆ เป็นคนเปลี่ยนใจง่าย  วันหนึ่งเขาคิดอยากเป็นเซียนขึ้นมา จึงเดินทางไปยังเทือกเขาเพื่อสืบเสาะหาอาจารย์ที่จะสอนให้เขาเป็นเซียน  แล้วในที่สุดเขาก็ได้พบกับอาจารย์ตามที่ตนเองอยาก  อาจารย์จึงให้เรียนเรื่องแรก  คือให้ศึกษาเรื่องสมุนไพรชนิดต่างๆว่าจะรักษาโรคอะไรได้บ้าง  แต่เขาเรียนได้เพียงสองสามวันก็เบื่อ  อยากให้อาจารย์สอนวิชาอื่น  อาจารย์จึงสอนวิชาที่สองเป็นเรื่องหมากรุก  แค่เรียนได้ไม่เท่าไรเขาก็ขอให้อาจารย์เปลี่ยนเรื่องอื่น

        ข้างอาจารย์จึงยกเอาตำราเรียนวิธีที่จะเป็นเซียนทั้งเล่มมาให้  แต่ก็อีกนั่นแหละ เขาเรียนไปได้หน่อยหนึ่ง เริ่มโลเล  อยากเรียนเรื่องอื่น

        อู่กางจึงถามอาจารย์ว่า  มีสถานที่ใดบ้างที่ท่องเที่ยวไปแล้วน่าตื่นเต้นเร้าใจ  อาจารย์ก็เลยบอกว่า “งั้นเจ้าจงไปอยู่ในพระตำหนักบนดวงจันทร์ซี  แต่เจ้าจะต้องโค่นต้นกระถินยักษ์ให้ล้มก่อน  แล้วจึงจะกลับมายังโลกมนุษย์”

        อู่กางจึงต้องอาศัยอยู่ในพระตำหนักบนดวงจันทร์และต้องโค่นต้นกระถินยักษ์วิเศษ  จนบัดนี้ก็ยังไม่ล้ม

ตำนานเรื่องที่  ๓  กระต่ายหยก

        นานมาแล้ว ยังมีเทพธิดาสามองค์แปลงกายเป็นชายแก่ขอทาน  ขณะที่เดินไปนั้นพบกบ ลิง และกระต่าย  ข้างกบและลิงต่างก็มีอาหารให้ขอทานแปลงทั้งสามคน  แต่กระต่ายบอกว่าไม่มีของให้ขอทานด้วยการแบมือเท้าให้ดู  แต่ถ้าอยากได้ก็จงเอาเนื้อของตนไปกินเถิด  ว่าแล้วกระต่ายก็กระโจนเข้ากองไฟย่างเนื้อของตนให้ขอทาน

        ข้างชายแก่แปลงทั้งสามคนเห็นน้ำใจในการให้ทานด้วยเนื้อของตนเช่นนี้ก็เพื่อพวกตน  เทพธิดาทั้งสามจึงให้กระต่ายชึ้นไปประจำที่พระตำหนักบนดวงจันทร์ตั้งแต่นั้นมา

ตำนานเรื่องที่  ๔   ขนมเปี๊ยะ

        ในสมัยราชวงศ์หยวน  ( พ.ศ.  ๑๘๒๓ – ๑๙๑๑ )  จีนปกครองโดยฮ่องเต้มองโกลต่างชาติ  หัวหน้าคณะผู้ก่อการเพื่อทวงแผ่นดินคืนซึ่งสืบเชื้อสายมาแต่สมัยราชวงศ์ซ่ง  ต่างไม่พอใจ  จึงคิดหาวิธีโค่นล้มอำนาจราชวงศ์หยวนด้วยวิธีแยบยลไม่มีร่องรอยให้ถูกจับได้  เมื่อต่างคนรู้ว่าเทศกาลไหว้พระจันทร์กำลังจะถึง  ซึ่งในช่วงนั้นจะมีขนมเปี๊ยะเป็นรายการหลัก  พวกเขาจึงส่งสัญญาณถึงกันทั้งเมืองด้วยการเขียนข้อความการนัดแนะที่จะโค่นล้มบัลลังก์ในคืนวันที่ ๑๕ ค่ำ เดือน ๘  วันไหว้พระจันทร์  แล้วพับเป็นแผ่นเล็กๆยัดใส่เข้าไว้ในไส้ขนมเปี๊ยะ  แจกจ่ายไปยังคณะผู้ก่อการทั้งหมด  เมื่อถึงวันกำหนดนัดดังกล่าว ประชาชนต่างลุกฮือขึ้นขับไล่พวกมองโกลออกไปจากพื้นแผ่นดินจีน  แล้วสถาปนาราชวงศ์หมิงขึ้นปกครองแผ่นดินต่อไป

พิธีกรรม

๑.  กำหนดวันเวลาไหว้พระจันทร์  คือ

        ภาคเช้า  ไหว้ทีกงและไหว้พระจันทร์  ไหว้เทพเจ้าประจำบ้าน  ไหว้จ้าวฮุนกงเทพเจ้าแห่งเตาไฟ

        ภาคค่ำ  ไหว้พระจันทร์   ไหว้พระกวนอิม

        หมายเหตุ  การกำหนดไหว้เทพองค์ใดที่ไหนมีความเหมือนและความต่างของแต่ละครอบครัวและท้องถิ่น

อย่างที่บ้านมารดาผู้เขียน  จะไหว้ภาคเช้า  ส่วนภาคค่ำจะไหว้อีกครั้งแล้ว สิ้ว ของพวกขนม คือ  เอาขนมออกคงไว้แต่ผลไม้

๒.   ของเซ่นไหว้  ได้แก่

     ๒.๑  ต่งฉิ่วเปี้ย หรือขนมเปี๊ยะแบบต่างๆ  ขนมโก๋  ฯลฯ  จำนวนชิ้นตามศรัทธา

     ๒.๒   ผลไม้ต่างๆ  จำนวนจะเป็น  ๓/ ๕/๗ ชนิดแล้วแต่ผู้ไหว้

     ๒.๓   น้ำชา

     ๒.๔   กระดาษทอง

     ๒.๕   ธูปเทียน  ดอกไม้ปักแจกัน

๓. การกล่าวคำไหว้และวิธีการเช่นเดียวกับการไหว้วันสารทจีน

๔.   ขนมเปี๊ยะไหว้เสร็จแล้ว  นำไปแจกญาติมิตรเพื่อความเป็นสิริมงคลแก่ตนและครอบครัว

        การไหว้พระจันทร์จึงเป็นวันสำคัญเพื่อบูชาบรรพบุรุษอีกวันหนึ่งของคนไทยเชื้อสายจีน

        :       สมบูรณ์ แก่นตะเคียน   ๗  กันยายน  ๒๕๕๐

Title  :      Chinese Moon Festival

        :      Somboon Kantakian

 ed. & enl.  22/09/2018        

ภาพประกอบ

จากกูเกิล

***

*****