พระยารัษฎานุประดิษฐมหิศรภักดี ( คอซิมบี้ ณ ระนอง )

           มหาอำมาตย์โท พระยารัษฏานุประดิษฐมหิศรภักดี (คอซิมบี้ ณ ระนอง) องคมนตรี และ   สมุหเทศาภิบาลมณฑลภูเก็ต เป็นบุตรคนที่ ๙ ในบรรดาพี่น้อง ๑๑ คน บิดาชื่อ พระยาดำรงสุจริตมหิศรภักดี (คอซู้เจียง ณ ระนอง) ผู้เป็นต้นสกุล ณ ระนอง และเป็นผู้ว่าราชการเมืองระนองเป็นคนแรก มารดาชื่อ กิ้ม ถือกำเนิดที่จังหวัดระนอง เมื่อ พ.ศ ๒๔๐๐

เมื่ออายุได้ ๑๒ ปี ได้ติดตามบิดาไปเมืองจีน ณ เมืองเจียงจิว เพื่อศึกษาเล่าเรียน แต่อยู่ในประเทศจีนได้เพียง ๒ ปี ก็กลับมาอยู่ระนองตามเดิม คอซิมบี้มิได้ศึกษาภาษาไทยเลย เขียนได้อย่างเดียว คือ เซ็นชื่อ แต่สามารถพูดภาษาจีนได้ 5 สำเนียง พูดภาษาอังกฤษ ภาษามาเลย์ และภาษาฮินดูสตานีได้ค่อนข้างดี เมื่ออายุได้ ๒๔ ปี บิดาถึงแก่กรรม พระอัศดงคตทิศรักษา ( คอซิมกอง ณ  ระนอง ) พี่ชายได้นำคอซิมบี้เข้าไปถวายตัวเป็นมหาดเล็กในพระบาทสมเด็จพระจุลเกล้าเจ้าอยู่หัว ทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ แต่งตั้งให้เป็นหลวงบริรักษ์โลหะวิสัย ในตำแหน่งผู้ช่วยราชการเมืองระนอง ในพ.ศ. ๒๔๒๗ ได้เลื่อนขึ้นเป็น พระอัศดงคตทิศรักษาในตำแหน่งผู้ว่าราชการเมืองกระบุรี ส่วนพระอัศดงคตทิศรักษา (คอซิมกอง ณ ระนอง ) โปรดฯให้เลื่อนเป็น พระยาดำรงสุจริตมหิศรภักดี และย้ายไปดำรงตำแหน่งผู้ว่าราชการเมืองตรัง

และในปี พ.ศ. ๒๔๓๓ รัชกาลที่ ๕ เสด็จประพาสปักษ์ใต้ถึงเมืองระนอง กระบุรี  โปรดฯให้เลื่อนเป็น พระยารัษฎานุประดิษฐ์มหิศรภักดี ไปเป็นผู้ว่าราชการเมืองตรัง ในพ.ศ. ๒๔๔๕ ได้ย้ายไปดำรงตำแหน่งสมุหเทศาภิบาลมณฑลภูเก็ต

พระยารัษฎานุประดิษฐมหิศรภักดี เป็นนักปกครอง นักบริหารที่สามารถมากคนหนึ่ง ถึงแม้จะไม่ได้รับการศึกษามาตามแบบฉบับ มีความเฉลียวฉลาด นโยบายการปกครองใช้ระบบปกครองบุตร ได้พัฒนามณฑลภูเก็ตให้ก้าวหน้าไปเป็นอันมาก โดยเฉพาะอย่างยิ่งการคมนาคม การศึกษา สาธารณสุข การเกษตร และการค้าขาย เป็นต้น

ในด้านการคมนาคมนั้น พระยารัษฎานุประดิษฐ์ ได้ตัดถนนทั้งในตัวเมืองและถนนติดต่อระหว่างตำบล และเมืองต่างๆ ในมณฑลภูเก็ต เฉพาะในตัวเมืองต่างๆนั้น ได้จัดวางผังเมืองแล้วตัดถนนตามผังนั้น เช่น ที่จังหวัดตรัง พัทลุง และภูเก็ต นอกจากนี้ยังได้สร้างท่าเรือ เช่น ท่าเรือที่ภูเก็ต การติดต่อเรือเพื่อใช้ในราชการ เช่น เรือเทพกษัตรีย์ เรือศรีสุนทร เรือเกาะยาว เป็นต้น

ในด้านการศึกษา ถึงแม้พระยารัษฎานุประดิษฐ์จะมิได้รับการศึกษามาดังกล่าวแล้ว แต่ก็ได้พยายามสนับสนุนการศึกษาเป็นอันมาก โดยจัดโรงเรียนวัดขึ้น หากหาฆราวาสมาสอนไม่ได้ก็ใช้พระสงฆ์สอนแทน ได้สร้างโรงเรียนประชาบาลขึ้นตามท้องที่ต่าง ๆ สร้างโรงเรียนประจำจังหวัดเช่น โรงเรียนตรังคภูมิ และเพื่อประโยชน์ต่อราชการในภายหน้าพระยารัษฎานุประดิษฐ์ ได้คัดเลือกบุตรข้าราชการและผู้มีสกุลในมณฑลนี้ ส่งไปศึกษาที่ปีนังและที่กรุงเทพมหานคร วิชาที่ให้ไปศึกษาคือ ภาษาอังกฤษ วิชาการปกครองและระเบียบข้าราชการ นอกจากนี้ยังได้อบรมบุคคลต่างๆ ด้วยตนเองอีกด้วย

ในด้านการอาชีพของประชาชน พระยารัษฎานุประดิษฐ์ มีนโยบายให้ทุกครอบครัว ปลูกผักสวนครัว และเลี้ยงสัตว์ เรือกสวนไร่นาจะปล่อยให้รกร้างไม่ได้ บุคคลใดทำนาได้ผลในเนื้อที่ ๒๕ ไร่ จะได้รับการยกเว้นไม่ถูกเกณฑ์ทำงานโยธาให้หลวง ผู้ใดเกียจคร้านจะถูกทำโทษโดยทางอ้อม พวกอันธพาลบุคคลไร้อาชีพ จะถูกจับมาฝึกงานให้ พระยารัษฎานุประดิษฐ์ได้นำพันธุ์ยางพาราจากมลายูเข้ามาปลูกเป็นครั้งแรกที่จังหวัดตรังและกระบี่ เพื่อทดแทนการปลูกพริกไทยเพราะราคาตกต่ำ ส่วนผลิตผลทางการเกษตรได้นำไปขายและแลกเปลี่ยนที่ตลาดนัด นอกจากนี้ยังได้สนับสนุนการทำเหมืองแร่ดีบุก การค้าขาย เป็นต้น

ด้านการสาธารณสุข พระยารัษฎานุประดิษฐ์ได้แนะนำให้ราษฎรรู้จักทำความสะอาดบ้านเรือนตลอดจนร่างกาย เสื้อผ้า และป้องกันโรคติดต่อต่างๆ ได้จัดตั้งโรงพยาบาลขึ้น เช่น โรงพยาบาลประจำมณฑล มีนายแพทย์ชาวอังกฤษประจำโรงพยาบาลจีน ได้จัดซื้อเครื่องเอ็กซเรย์ ขนาดใหญ่มาใช้เป็นครั้งแรกในเมืองไทย

พระยารัษฎานุประดิษฐ์ ได้ถูกหมอจันทร์ยิงถึงแก่อนิจกรรม เมื่อ พ.ศ. ๒๔๕๖ ตรงกับปีฉลู พร้อมด้วยพระสถลสถานพิทักษ์ (คอซิมเกียด ณ ระนอง)  ผู้ว่าราชการเมืองตรัง ผู้เป็นหลานคือเป็นบุตรพระยาอัศดงคตทิศรักษา (คอซิมกอง ณ ระนอง) พระยารัษฎานุประดิษฐ์มีบุตรเพียงคนเดียว คือ พระยารัษฎาธิราชภักดี (คออยู่จ๋าย ณ ระนอง) การถึงแก่กรรมของพระยารัษฎานุประดิษฐ์นำความเศร้าสลดมาสู่ผู้รักใคร่ใกล้ชิด ตลอดจนข้าราชการทั้งหลาย พระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัว ทรงมีพระราชโทรเลขไปถึงพระยารัษฎาราชภักดีว่า “รู้สึกเศร้าสลดใจอย่างยิ่ง ในการนิจกรรมของบิดาของเจ้าซึ่งเราเชิดชูอย่างสูง ทั้งในฐานะเป็นข้าราชการและเป็นเพื่อน  ทั้งนี้นับว่าเป็นการสูญเสียของตัวเราเองด้วย ขอได้รับความเศร้าใจอาลัยรักอย่างมากจากเรา”

และด้วยคุณความดีของพระยารัษฎานุประดิษฐ์ ทางรัฐบาลและประชาชนได้ร่วมกันสร้างอนุสาวรีย์ไว้ ณ ตำบลทับเที่ยง ตำหนักผ่อนกาย จังหวัดตรัง เมื่อพ.ศ. ๒๔๙๔

:   สมบูรณ์ แก่นตะเคียน  ๙ กุมภาพันธ์ ๒๕๕๒

Title :  Praya Russadanupraditmahisonpukdee ( KoSimbee na Ranong )

       : Somboon Kantakian